Παιδικά παιχνίδια: άραγε υπάρχει ανάγκη για διαχωρισμό σε "κοριτσίστικα" και "αγορίστικα";

Στην εποχή μας, οι γονείς έχουν κατανοήσει ότι μέσω του παιχνιδιού τα παιδιά αναπτύσσονται σε γνωστικό και κοινωνικό επίπεδο, γιαυτό οι περισσότεροι αναζητούν παιχνίδια που προσφέρουν ερεθίσματα και γνώσεις.  Άλλωστε, πλέον υπάρχει πληθώρα πληροφοριών για όλα τα βαλάντια και όλες τις ηλικίες. Αυτό όμως, δεν σημαίνει ότι όλες οι επιλογές που αφορούν τα παιχνίδια είναι παντελώς “αθώες”.

Στο παρόν άρθρο θα επικεντρωθούμε στα έμφυλα στερεότυπα που προάγονται μέσα από τα παιχνίδια. Ακούγεται βαρύγδουπο, αλλά τα παιχνίδια είναι πολιτισμικά προϊόντα και άρα μεταδίδουν ιδεολογικά μηνύματα σχετικά με το φύλο.  Όλοι έχουμε παρατηρήσει ότι στα πολυκαταστήματα τα παιχνίδια είναι εμφανώς διαχωρισμένα σε αγορίστικα και κοριτσίστικα. Ακόμα και αν δεν ξέρεις την γλώσσα μόνο από τα χρώματα και τις φωτογραφίες μπορείς να καταλάβεις σε ποιο φύλο απευθύνονται. Τα πραγματικά “ουδέτερα” παιχνίδια είναι πολύ λίγα.

Ο ξεκάθαρος έμφυλος διαχωρισμός αποκλείει τα παιδιά από την απόκτηση μεγαλύτερου εύρους εμπειριών, περιορίζοντας έτσι τις ευκαιρίες ολόπλευρης ανάπτυξης με άμεσες επιπτώσεις όχι μόνο στη τωρινή αλλά και τη μετέπειτα ζωή τους. Αλήθεια, ποιο αγοράκι που θέλει να γίνει σεφ θα δεχόταν να παίξει με ροζ κουζινικά; Ποιο κοριτσάκι θα ταυτιστεί με υπερήρωες αφού συνήθως επιλέγεται να κυκλοφορήσει σε μορφή παιχνιδιού μόνο ο άνδρας υπερήρωας και όχι κάποια γυναίκα;  Στις συσκευασίες των κοριτσίστικων παιχνιδιών επικρατεί συνήθως το ροζ και ακολουθούν όλα τα παστέλ χρώματα ενώ στα αγορίστικα επικρατεί το μπλε και ακολουθούν τα υπόλοιπα σκούρα χρώματα.

Φυσικά, τα έμφυλα στερεότυπα δεν τα δημιουργούν τα παιχνίδια, αλλά σε κάθε περίπτωση τα αναπαράγουν και τα ενισχύουν. Μέσα από το παιχνίδια, τα παιδιά μαθαίνουν ποιοι ρόλοι και δεξιότητες είναι αναμενόμενοι για αυτά και τους θεωρούν αυτονόητους. Έτσι, από νωρίς τα κορίτσια μαθαίνουν να παίζουν με κούκλες και να ενδιαφέρονται για ρούχα και μακιγιάζ ενώ τα αγόρια παίρνουν ως δώρα όπλα, κατασκευές και σετ μικρού επιστήμονα.  Σε καμία περίπτωση δεν λέμε ότι πρέπει να απαγορεύσουμε τις κούκλες για τα κορίτσια ή τα τρενάκια για τα αγόρια. Αυτό που λέμε είναι ότι ο εμφανής διαχωρισμός αποτρέπει τα παιδιά από το να επιθυμούν παιχνίδια που “αντιστοιχούν” στο άλλο φύλο.

Αν το δούμε ιστορικά, ο έντονος διαχωρισμός παιχνιδιών ξεκίνησε μετά το 1980, όταν οι εταιρείες μάρκετινγκ αποφάσισαν να πουλάνε ξεχωριστά παιχνίδια για κάθε φύλο, ώστε οι γονείς να αναγκάζονται να παίρνουν διαφορετικά για τα παιδιά τους. Αν το καλοσκεφτείτε, κυκλοφορούν “κοριτσίστικα” παραμύθια, μπλοκ ζωγραφικής, τσάντες, τρόφιμα, περιοδικά, είδη φροντίδας,  ενώ αν η νόρμα ήταν να κυκλοφορούν unisex παιχνίδια δεν θα είχαν πρόβλημα τα παιδιά να μοιραστούν τα υπάρχοντα τους. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για τα ρούχα: ακόμα και το πιο απλό ένδυμα είναι σαφέστατα αντιστοιχισμένο με κάποιο φύλο.

Σύμφωνα με την Paoletti(2012), η ταύτιση των παιδιών με το ροζ ή το γαλάζιο είναι σχετικά πρόσφατη, αφού μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα τα μωρά φορούσαν μόνο λευκά. Ο λόγος απλός: δεν υπήρχαν πλυντήρια, οπότε  έπρεπε να βράζουν τα ρούχα, άρα ήθελαν λευκά για να φαίνονται οι λεκέδες.

Οι γονείς, με όλη τους την αγάπη, από νωρίς ετοιμάζουν το παιδικό δωμάτιο και  τα παιχνίδια, καταφεύγοντας στα διαθέσιμα προϊόντα. Είναι βολικό να ψωνίζεις από συγκεκριμένο σημείο και  ο διαχωρισμός ανά φύλο εξυπηρετεί και σε αυτό.  Επίσης, ψωνίζουμε με βάση την μόδα, ενώ συχνά παίρνουμε ιδέες από αυτά που κάνουν οι γύρω μας.  Έτσι, από νωρίς πέφτουμε στην παγίδα του ροζ και του γαλάζιου. Η Fine(2010) στο βραβευμένο βιβλίο της “Biology doesn't justify gender divide for toys”, καταρρίπτει τον μύθο ότι η βιολογία καθορίζει τις επιλογές. Επίσης, υποστηρίζει ότι από νωρίς τα παιδιά καταλαβαίνουν τι περιμένει η κοινωνία από αυτά και προσαρμόζονται για να είναι αρεστά.

Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά συγκροτούν την ταυτότητα τους παρατηρώντας τους άλλους, οπότε, από 3 ετών ακόμα, είναι σε θέση να αναγνωρίσουν το “σωστό” παιχνίδι με βάση τα έμφυλα στερεότυπα.  Με λίγα λόγια, το πολιτισμικό περιβάλλον & οι επιθυμίες των γονιών καθορίζουν από πολύ νωρίς το σωστό και το λάθος αναφορικά με τα παιχνίδια, αν και δεν υπάρχει κανένας λόγος να γίνονται διαχωρισμοί.

Στην πραγματικότητα, τα αγόρια δεν είναι “καλύτερα στα μαθηματικά”, αλλά σε ορισμένα είδη χωρικών δεξιοτήτων. Τα κορίτσια δεν είναι πιο ευαίσθητα και ευγενικά, απλά έχουν την δυνατότητα να εκφράζουν περισσότερο τα συναισθήματα τους.

Όσο όμως επαναλαμβάνουμε στα παιδιά μας τι "πρέπει" να κάνουν ως αγόρια ή κορίτσια τα οδηγούμε να εσωτερικεύσουν αυτές τις εντολές και να τις κάνουν μέρος της ταυτότητας τους.   Οι ορμόνες και τα γονίδια δεν είναι τόσο ισχυρά. Στην πραγματικότητα, ο τρόπος που μιλάμε στα παιδιά, τα επηρεάζει βαθύτερα. Έτσι, κάθε φορά που χαμογελάμε με το αγοράκι που παίζει με κούκλες και κάθε φορά που αγοράζουμε άλλη μία κούκλα για κοριτσάκι, βάζουμε ένα ακόμα λιθαράκι στην επικράτηση των στερεότυπων. Άλλοτε από φόβο προς το διαφορετικό και άλλοτε προς βαθιά επιθυμία συμμόρφωσης με την κοινωνία, δεν θέλουμε να σκεφτούμε πέρα από τα στερεότυπα.

Φυσικά, όλα τα παραπάνω σχετίζονται άμεσα με την θέση των δυο φύλων. Η πίεση που δέχονται τα αγόρια να είναι “ανδράκια” είναι τόσο έντονη που είναι μάλλον σπάνιο να τους επιτραπεί να παίξουν με “κοριτσίστικα” παιχνίδια. Ακόμα και στην εποχή μας, κανείς άνδρας δεν θέλει να τον αποκαλούν “γυναικούλα”, ενώ συχνά είναι καμάρι για ένα κορίτσι να είναι “αγοροκόριτσο” ή “αντράκι”. Πιο εύκολα θα γράψει ένας γονιός την κόρη στο ποδόσφαιρο παρά τον γιο στο μπαλέτο, παρότι υπάρχουν διάσημοι, υπέροχοι άνδρες χορευτές που χαίρουν σεβασμού και αναγνώρισης.

Σε κάθε περίπτωση, μεγαλύτερο πρόβλημα αντιμετωπίζουν όσα αγόρια δεν εναρμονίζονται με το ανδρικό πρότυπο και για αυτό οι γονείς ηθελημένα ή αθέλητα πιέζουν τα παιδιά να συμμορφωθούν, συχνά με μόνη έγνοια να τα προστατεύσουν από τον εκφοβισμό. Δυστυχώς, με αυτόν τον τρόπο διαιωνίζουν την κατάσταση και διδάσκουν στα παιδιά ότι το σημαντικό δεν είναι να κάνεις αυτό που θες άλλα αυτό που πρέπει, ακόμα και αν δεν υπάρχει λόγος να υπάρχουν “πρέπει” για το συγκεκριμένο θέμα.

Στην εποχή μας, οι περισσότεροι κατανοούν την ανάγκη της συνεργασίας του ζευγαριού και της ισότιμης συμβολής στην φροντίδα των παιδιών. Όμως, πως περιμένουμε οι ενήλικες άνδρες να μαγειρεύουν, να καθαρίζουν και να ταΐζουν μωρά αν από νήπια τους διδάσκουμε ότι αυτά είναι κοριτσίστικα ζητήματα; Πως θα δείχνουν συναισθήματα αν τα παιχνίδια τους κατά βάση προάγουν την βία και την επιβολή; Άραγε, πως θα μεγαλώσουμε ανεξάρτητα κορίτσια που θα θέλουν να γίνουν αστροναύτες αν η κυρίαρχη τάση είναι τα παιχνίδια για ομορφιά και φροντίδα παιδιών; Αν το κοριτσάκι δεν παίζει με παιχνίδια επιστημονικού ενδιαφέροντος πως θα μπούνε περισσότερες φοιτήτριες σε σχολές θετικών επιστημών;

Τα παιχνίδια είναι για διασκέδαση, για μάθηση, για άσκηση της φαντασίας και της δημιουργικής σκέψης. Επιπλέον, προσφέρουν ερεθίσματα στα παιδιά και τα κινητοποιούν για να ασχοληθούν με ό,τι τους ενδιαφέρει. Όσες περισσότερες εμπειρίες έχει ένα παιδί, τόσες δεξιότητες θα αποκτήσει μεγαλώνοντας και θα γαλουχηθεί ως ανεξάρτητος, ελεύθερος άνθρωπος που δεν υποκύπτει στα στερεότυπα αλλά διεκδικεί την ισότητα.  Φυσικά, η αλλαγή θα έρθει και μέσα από τις εταιρείες παιχνιδιών και τα πολυκαταστήματα Ήδη, εταιρείες όπως η σουηδική Toys “R” Us, to Hamsleys, τα Harrods έχουν αλλάξει τις συσκευασίες, τους καταλόγους αλλά και την κατηγοριοποίηση των παιχνιδιών. Τα παιχνίδια είναι ίδια με πριν, αλλά πλέον δεν υπάρχει έμφυλη διαφοροποίηση.

Αγαπητοί ενήλικες, ας δώσουμε την ευκαιρία στα παιδιά να μάθουν όσα περισσότερα πράγματα μπορούν, ώστε να μπορέσουν να διαμορφώσουν ευκολότερα & πιο ταιριαστά για αυτά, την πορεία της ζωής τους. Όλα τα παιχνίδια είναι κατάλληλα για όλα τα παιδιά!

Υλικό για διάβασμα: 

 Biology doesn’t justify gender divide for toys

Όλα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά

Paoletti J. (2012). Pink and Blue -Telling the Boys from the Girls in America. Bloomington:Indiana University Press.