Σκέψεις με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Αναλφαβητισμού

Μάλιστα, η εξάλειψη του αναλφαβητισμού είναι ένα από τα πρωταρχικά καθήκοντα του διεθνούς οργανισμού, που υπάγεται στον ΟΗΕ. Στόχος της UNESCO είναι όλα τα παιδιά του κόσμου, ανεξαρτήτως φύλου, να έχουν πρόσβαση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση [1]. Γενικότερος, σκοπός αυτής της παγκόσμιας ημέρας αποτελεί η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού ως φαινομένου όχι μόνο σε άτομα αλλά και σε κοινότητες, κοινωνικές ομάδες και κοινωνίες.

Σύμφωνα με την UNESCO, πάνω 750 εκατομμύρια ενήλικες σ' όλο τον κόσμο  είναι αναλφάβητοι και περισσότερα από 250 εκατομμύρια παιδιά, κυρίως στις φτωχές χώρες της Ασίας και της Υποσαχάρειας Αφρικής [1].  Πιο συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι 781 εκατομμύρια ενήλικοι ζουν χωρίς βασικές ικανότητες αλφαβητισμού, από τους οποίους τα 2/3 είναι γυναίκες. Επίσης, περίπου 103 εκατομμύρια παιδιά δεν έχουν πρόσβαση σε σχολείο και, έτσι, δε μαθαίνουν να διαβάζουν, να γράφουν ή να μετρούν [2]. Στην αναφορά  της "Global Monitoring Report on Education for All (2006) αναδείχθηκε η σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα στον αναλφαβητισμό και τις χώρες με οξύ πρόβλημα φτώχειας και παράλληλα μία ισχυρή σχέση του αναλφαβητισμού και των προκαταλήψεων (που ανθούν σε διάφορες χώρες και κοινότητες) εις βάρος των γυναικών [3] [4].

Στην Ελλάδα αναλφάβητος θεωρείται όποιος δεν έχει ολοκληρώσει τις σπουδές του στο εξατάξιο δημοτικό σχολείο, ενώ άλλες χώρες για να χαρακτηρίσουν κάποιον εγγράμματο αρκούνται στη γνώση γραφής και ανάγνωσης. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των εγγράμματων ενηλίκων φθάνει το 91% του πληθυσμού (94% άνδρες και 88% γυναίκες, ποσοστό ιδιαίτερα χαμηλό για μια χώρα - μέλος της Ε.Ε., 560 χιλιάδες Eλληνίδες δεν έχουν τελειώσει το δημοτικό). Αντίθετα, το ποσοστό των εγγραμμάτων ανηλίκων ως 15 ετών κινείται σε πολύ υψηλά επίπεδα (99,5% στο σύνολο - 99,4% στους άνδρες και 99,5% στις γυναίκες) [2].

Οι ορισμοί που δίνονται για τον αναλφαβητισμό συγκλίνουν στο εξής συστατικό στοιχείο που εμπεριέχεται σχεδόν σε όλους τους ορισμούς, δηλαδή «την άγνοια των γραμμάτων, αδυναμία ανάγνωσης και γραφής».  Κατά την UNESCO ως αναλφάβητος ορίζεται "όποιος δεν έχει αποκτήσει τις αναγκαίες γνώσεις και ικανότητες για την άσκηση όλων των δραστηριοτήτων για τις οποίες η γραφή, η ανάγνωση και η αρίθμηση είναι απαραίτητες". [5][6]. Ο αναλφαβητισμός ως έννοια χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, τον οργανικό αναλφαβητισμό και τον λειτουργικό αναλφαβητισμό. Στον οργανικό αναλφαβητισμό εντάσσονται όσοι δεν διδάχθηκαν ποτέ γραφή και ανάγνωση, άρα δεν φοίτησαν ποτέ στο σχολείο ή δεν έλαβαν ποτέ βασική εκπαίδευση, ενώ στον λειτουργικό αναλφαβητισμό εντάσσονται όσοι δεν είχαν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν τις όποιες γνώσεις πήραν στη διάρκεια της ζωής τους, με αποτέλεσμα αυτές να ξεχαστούν και να παραμείνουν αναξιοποίητες. Μέσα σε αυτές εντάσσονται οι δεξιότητες γραπτού λόγου, ανάγνωσης και αριθμητικής και η αξιοποίηση τους στην κατανόηση και παραγωγή γραπτού λόγου, σύμφωνα με τους κανόνες σύνταξης και γραμματικής και υπολογισμού.

Στη σύγχρονη εποχή της  μετανεωτερικότητας με την ψηφιακή εξέλιξη και ανάπτυξης και παρείσφρησης της τεχνολογίας στις περισσότερες πτυχές του καθημερινού βίου, ο αναλφαβητισμός αποκτά διαφορετική διάσταση και προσεγγίζεται μέσα από την γνώση δεξιοτήτων πληροφορικής και αξιοποίησης τους  στην καθημερινότητα. Μερίδα του πληθυσμού σήμερα (άτομα που λόγω κοινωνικών ή οικονομικών παραγόντων δεν έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, ηλικιωμένοι που λόγω του χάσματος των γενεών με γενιές που εκπαιδεύτηκαν στις νέες τεχνολογίες, δεν έτυχαν της εκπαίδευσης) -τόσο του παγκόσμιου, όσο και  του ελληνικού- δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τις νέες τεχνολογίες με σκοπό να αποκλείεται από έναν όγκο δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες στην επικοινωνία, την πληροφόρηση και τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες. Ο όρος «ψηφιακός αναλφαβητισμός»  αναφέρεται, ακριβώς, στη μη ικανότητα (λόγω ελλιπούς εκμάθησης) χρησιμοποίησης βασικών δεξιοτήτων χρησιμοποίησης του Η/Υ.

Το φαινόμενου του αναλφαβητισμού κάτω υπό το πρίσμα της πανδημίας και τη συζήτηση που επικράτησε στην δημόσια σφαίρα γύρω από το άνοιγμα των σχολείων και τη συνέχιση της εκπαιδευτικής δραστηριότητας, φωτίζεται διαφορετικά, καθώς η διαφύλαξη απρόσκοπτα- όσο είναι τον δυνατόν- του διδακτικού έργου καθίσταται προτεραιότητα, βασιζόμενη στον κομβικό ρόλο του «σχολείου» ως φυσικού και «ψυχικού» χώρου για την αναπτυξιακή πορεία του ατόμου.

Επίσης, η αύξηση των προσφυγικών ροών στον ευρωπαϊκό χώρο την τελευταία δεκαετία, τονίζει την αναγκαιότητα πρόσβασης των πληθυσμών αυτών στην εκπαίδευση, ώστε να μην διαταραχθεί περαιτέρω η αναπτυξιακή τους πορεία και να διασφαλιστεί η ισότιμη δυνατότητα πρόσβασης στην εκπαίδευση, στην οποία ελλοχεύει ο κίνδυνος οι μαθητές μεταναστευτικής βιογραφίας να μείνουν αναλφάβητοί. Είναι σημαντικό ορισμένες δεξιότητες που μαθαίνονται μέσα στο σχολείο, όπως η πρόσκτηση ικανότητας κατανόησης αφηρημένων εννοιών, η οποία επιδρά στην κατανόηση κειμένων και την εκμάθηση ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικών πράξεων να κατακτηθούν μέσα σε συγκεκριμένες αναπτυξιακές φάσεις, πριν περάσουν οι «κρίσιμες περίοδοι» για την κατάκτηση τους. Η ισότιμη πρόσβαση των πληθυσμών αυτών στην εκπαιδευτική διαδικασία εξασφαλίζει την προστασία τους από τον αναλφαβητισμό, ο οποίος συνδέεται με τον κοινωνικό αποκλεισμό και τη φτώχεια.

Η ισότιμη πρόσβαση όλων των παιδιών, αλλά και των ατόμων που ανήκουν σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, προστατεύει τους πληθυσμούς αυτούς από τον αναλφαβητισμό (λειτουργικό και οργανικό), ο οποίος συνδέεται με τον κοινωνικό αποκλεισμό και τις συνέπειες του.

Η αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού, είναι ένα φαινόμενο που αφορά κάθε κοινωνία, και την παγκόσμια κοινότητα, αφού μέσω της εξασφάλισης συμμετοχής περισσότερων ατόμων στη δημόσια σφαίρα και κοινωνική και οικονομική ζωή (μείωση της ανεργίας για τους πληθυσμούς αυτούς, εξασφάλιση εργασίας υπό καλύτερους όρους, δυνατότητα διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους, αποφυγή εμπλοκής τους σε παράνομες δραστηριότητες) την κάνει πιο πλουραλιστική και ανεκτική απέναντι στη διαφορετικότητα. Ο δρόμος πως προς στην εξάλειψη του αναλφαβητισμού για όλους τους ανθρώπους και τις κοινωνικές ομάδες, είναι ενά μονοπάτι προς τη διαπολιτισμικότητα.

Πηγές:

[1] San simera

[2] Wikipaideia

[3]Unesco

[4] Unesco

[5] Pathfinder

[6] Naftemporiki