Πανελλήνιες 2020: Έκθεση- Λογοτεχνία (θέμα Α’ & Β΄)

Μέχρι σήμερα, διαρκώς προκύπτουν μικροαλλαγές σχετικά με τον τρόπο εξέτασης του μαθήματος της Έκθεσης που φέτος συνεξετάζεται με την Λογοτεχνία. Στο παρόν άρθρο αποδελτιώνουμε τις πιο πρόσφατες πληροφορίες, ελπίζοντας να φανούμε βοηθητικοί προς τους υποψηφίους αλλά και τους φιλολόγους.

Πρώτο θέμα

Στο πρώτο θέμα παραμένει η κλασική άσκηση περίληψης. Φέτος, θα ζητηθεί συνοπτική απόδοση ενός μέρους του κειμένου και για αυτό περιορίζεται το όριο των λέξεων που μπορεί να είναι 50-60 ή 60-80 ή 80-90 αντί του ως τώρα 90-110/100-120. Επίσης, (μάλλον) δεν θα ζητηθεί η ένταξη του περιληπτικού κειμένου σε πλαίσιο επικοινωνίας παρότι από το καλοκαίρι είχαν κυκλοφορήσει σχετικές οδηγίες. Στα ΕΠΑΛ, οι υποψήφιοι θα χρειαστεί να πυκνώσουν το νόημα μέρους ή ολόκληρου του κειμένου λαμβάνοντας υπόψιν συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο.

Μεγάλη προσοχή απαιτείται στην επιλογή της θεματικής πρότασης της περίληψης. Οι λέξεις πλέον είναι αρκετά περιορισμένες οπότε η περιφραστικότητα είναι απολύτως απαραίτητη. Επίσης, δεν είναι απαραίτητη η αναφορά στο γενικό θέμα του κειμένου αν αυτό δεν αποτελεί ζητούμενο της περίληψης. Απαντάμε πολύ συγκεκριμένα, μόνο σε ό,τι μας ρωτάνε. Ειδικά στις εκφωνήσεις που ζητούν από τον υποψήφιο να αποδώσει συνοπτικά συγκεκριμένα κομμάτια π.χ τις αιτίες του προβλήματος ή την άποψη του συγγραφέα, εντοπίζουμε όλες τις σχετικές αναφορές στο σύνολο του κειμένου και τις αποδίδουμε περιληπτικά, χωρίς να επαναλαμβανόμαστε.

Εξίσου σημαντική είναι η φειδώ στις συνδετικές λέξεις αλλά και στα ρήματα περίληψης (αμφισβητεί, τονίζει κτλ). Δεν είναι απαραίτητο να ξεκινά κάθε πρόταση με ένα επίσης, επιπλέον ή ακόμα γιατί έτσι υπονομεύεται η φυσικότητα του λόγου και η συνεκτικότητα των ιδεών. Ούτε είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούμε “εντυπωσιακά” ρήματα όπως υπογραμμίζει, στηλιτεύει, καταγγέλλει αν δεν στηλιτεύει όντως ο συγγραφέας.

Κριτήρια αξιολόγησης περίληψης

• Περιεχόμενο (μονάδες 7): ελέγχεται αν παρουσιάζονται όλες οι κύριες έννοιες και οι σημαντικές συμπληρωματικές πληροφορίες και αν μεταφέρεται πειστικά η άποψη του συγγραφέα.
• Οργάνωση (μονάδες 5): ελέγχεται αν παρουσιάζονται οι πληροφορίες με τις κατάλληλες τεχνικές πύκνωσης ή/και παράφρασης, με συνοχή και συνεκτικότητα.
• Έκφραση (μονάδες 3): ελέγχεται αν γίνεται χρήση των κατάλληλων γραμματικοσυντακτικών και σημασιολογικών στοιχείων

Το σχόλιο μας: για τις επόμενες πανελλαδικές εξετάσεις πρέπει να διευκρινιστεί εξαρχής αν θα υπάρχει επικοινωνιακό πλαίσιο στην περίληψη γιατί φέτος αναλωθήκαμε πολύ στην αντιπαράθεση για την χρήση προσφώνησης ή α΄ενικού και μάλλον μπερδέψαμε παρά διευκολύναμε τους υποψηφίους.

Χρυσή συμβουλή: καταγράφουμε στο πρόχειρο τις ιδέες του κειμένου και μετά προσθέτουμε τεχνικές συνοχής ή μεταδιατυπώσεις ,όσο βιαστικοί και αν είμαστε. Κανείς δεν πρόκοψε γράφοντας μπαμ και κάτω την περίληψη στο καθαρό.

Δεύτερο θέμα

Με το νέο σύστημα οι ασκήσεις του δεύτερου θέματος θα αφορούν την κατανόηση της λειτουργίας της γλώσσας και θα αφορούν τις παρακάτω θεματικές: αιτιολόγηση οργάνωσης κειμένου, πειστικότητα, πρόθεση του πομπού, λειτουργία εκφραστικών επιλογών, επικοινωνιακό αποτέλεσμα, υφολογικοί μετασχηματισμοί.

Ενδεικτικές διατυπώσεις δεύτερου θέματος:

• Ερωτήσεις διάζευξης (σωστό- λάθος) με τεκμηρίωση της απάντησης ή επαναδιάτυπωση.

• Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής με ενδεχόμενη τεκμηρίωση της απάντησης. Η τεκμηρίωση στηρίζεται τους κειμενικούς δείκτες (εγκλίσεις, ρηματικά πρόσωπα, λεξιλόγιο, ύφος, είδος σύνταξης, κειμενικό είδος).

• Οργάνωση του κειμένου. Υποενότητες, παραγραφοποίηση, νοηματικές σχέσεις. Ο μαθητής καλείται να χωρίσει την παράγραφο σε μικρότερες ή να δώσει πλαγιότιτλους.

• Προθετικότητα - επικοινωνιακό αποτέλεσμα. Ο υποψήφιος καλείται να εξηγήσει τον ρόλο των ερωτημάτων που θέτει ο συγγραφέας και η απάντηση πρέπει να καλύπτει την επίδραση τους στον αναγνώστη (προβληματισμός, ευαισθητοποίηση κτλ) αλλά και την οργάνωση του κειμένου (εισαγωγή στο θέμα, επίτευξη συνοχής κτλ). Προσοχή! Ερώτηση προθετικότητας είναι και αυτή που αφορά τον τρόπο ανάπτυξης παραγράφου. Η παλαιότερη διατύπωση ζητούσε τον εντοπισμό του τρόπου ανάπτυξης αλλά τώρα η διατύπωση εστιάζει στην συσχέτιση του τρόπου ανάπτυξης με την πρόθεση του συγγραφέα. Μια ενδεικτική εκφώνηση θα μπορούσε να είναι: “ποιά νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην 3η παράγραφο;”. Αν και δεν ζητείται ο τρόπος ανάπτυξης, η απάντηση προϋποθέτει την γνώση των τρόπων ανάπτυξης και γιαυτό η απάντηση πρέπει να τον περιλαμβάνει. Φυσικά, δεν απαντάμε ξερά πως ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τον τάδε τρόπο, αλλά τον συσχετίζουμε με την πρόθεση του και το αναμενόμενο επικοινωνιακό αποτέλεσμα. Το ίδιο ισχύει για τις ερωτήσεις που αφορούν την τυπική δομή του επιχειρήματος (προκείμενες- συμπέρασμα), τους τρόπους πειθούς, την αξιολόγηση της πειστικότητας του επιχειρήματος, το ύφος.

• Εκφραστικοί μετασχηματισμοί. Πιθανόν να δοθεί ένα δεύτερο κείμενο με προβλήματα διατύπωσης ώστε ο υποψήφιος να διορθώσει ασυνταξίες, έλλειψη ακριβολογίας ή ορθογραφικά λάθη. Επίσης, θα μπορούσε να ζητηθεί αντικατάσταση λέξεων με άλλες συνώνυμες με ταυτόχρονη αλλαγή στο ύφος (π.χ από επίσημο σε καθημερινό) ή αλλαγή ρηματικού προσώπου/σύνταξης. Άλλες ενδεικτικές διατυπώσεις μπορεί να αφορούν την αιτιολόγηση της στίξης ή του ειδικού λεξιλογίου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, τον μετασχηματισμό από ευθύ σε πλάγιο λόγο, την ονοματοποίηση, τον μετασχηματισμό από ποιητική σε αναφορική λειτουργία της γλώσσας. Σε οτιδήποτε από τα παραπάνω μπορεί να ζητηθεί σύγκριση των δυο εκφραστικών επιλογών και η υπογράμμιση της διαφορετικής επικοινωνιακής τους λειτουργίας.

• Σύγκριση κειμένων. Ο υποψήφιος καλείται να επισημάνει κοινές και διαφορετικές απόψεις ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα μέσω τις σύγκρισης κειμένων (λόγου ή πολυτροπικά). Επίσης, η σύγκριση μπορεί να αφορά κείμενα παρόμοιου περιεχομένου αλλά διαφορετικής πρόθεσης και εκφραστικών επιλογών.

Το σχόλιο μας: Με το νέο σύστημα γίνεται μια προσπάθεια απεμπλοκής από τις τυποποιημένες απαντήσεις που κατακλύζουν τα γραπτά των υποψηφίων. Η γνώση της θεωρίας παραμένει σημαντική και εξετάζεται ακόμα, απλά με άλλον τρόπο. Γράφουμε με φυσικότητα και δείχνουμε πως καταλαβαίνουμε όχι μόνο το περιεχόμενο του κειμένου αλλά και το επικοινωνιακό του πλαίσιο (ποιος μιλάει σε ποιον, γιατί, με ποιον σκοπό).

Δεν αρκεί να αναφερθούμε ονομαστικά στο κομμάτι της θεωρίας ή την σχετική ορολογία αλλά να αποδείξουμε πώς ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το τάδε προκειμένου να πληροφορήσει/συγκινήσει/προβληματίσει, αντλώντας στοιχεία από το κείμενο και παραπέμποντας στα σχετικά χωρία. Είναι απολύτως σημαντικό να παντρέψουμε οργανικά την ορολογία με το κείμενο, την πρόθεση του συγγραφέα και το προσωπικό μας ύφος γραφής, χωρίς να ξεχνάμε την παραπομπή στα σχετικά χωρία!

Πως σας φάνηκαν οι αλλαγές στην εξέταση του μαθήματος;

Το άρθρο για τo ερώτημα Γ΄θα το βρείτε εδώ.

Το άρθρο για το ερώτημα Δ΄θα το βρείτε εδώ