Πανελλήνιες 2020: Έκθεση- Λογοτεχνία (θέμα Δ΄)
Εκπαιδευτικά συστήματα αλλάζουν, οδηγίες έρχονται και παρέρχονται, αλλά η έκθεση δεν φεύγει ποτέ από τις Πανελλήνιες εξετάσεις. Φέτος, τα πράγματα έχουν αλλάξει στο μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας, αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να μας φοβίζει.
Η μεγάλη αλλαγή στο μάθημα της γλώσσας είναι εμφανής και στο θέμα της παραγωγής λόγου. Φέτος, γίνεται μια συνειδητή προσπάθεια συνομιλίας του κειμένου αναφοράς με το μαθητικό κείμενο. Το επικοινωνιακό πλαίσιο δεν είναι πλέον “προκάτ” αλλά ενισχύει την φυσικότητα του παραγόμενου κειμένου, αφού επιδιώκεται η δημιουργία αυθεντικού πλαισίου επικοινωνίας. Έτσι, οι υποψήφιοι μπορεί να κληθούν να απαντήσουν, σχολιάσουν, κριτικάρουν κάτι που αναφέρεται στο κείμενο αναφοράς.
Τι θα έπρεπε να προσέξουμε;
Όταν ξεκινάμε την παραγωγή του κειμένου μας, τηρούμε με ευλάβεια τους κανόνες δομής του ζητούμενου κειμενικού είδους (π.χ προσφώνηση/αποφώνηση), χρησιμοποιούμε ταιριαστό λεξιλόγιο, γραμματικό πρόσωπο και ύφος, ενώ δεν ξεχνάμε να ενσωματώσουμε με οργανικό και φυσικό τρόπο, τις πληροφορίες που δίνει η εκφώνηση. Έτσι, αν η εκφώνηση σας καλεί να δώσετε μια ομιλία για την παγκόσμια ημέρα ποίησης στο πνευματικό κέντρο του δήμου, φροντίζετε να το αναφέρεται κάπου στον πρόλογο ή έστω στην μεταβατική παράγραφο. Φυσικά, προσαρμόζουμε το ύφος μας, σαν να δίνουμε όντως ομιλία σε συνδημότες και στις προσφωνήσεις δεν ξεχνάμε τον χαιρετισμό και στις γυναίκες του ακροατηρίου.
Επίσης, δεν ξεχνάμε να αξιοποιήσουμε στοιχεία του κειμένου αναφοράς. Πολύ συχνά το δοθέν κείμενο “απαντά” σε κάποιο από τα ερωτήματα της εκφώνησης οπότε επιλέγουμε όσα μας εξυπηρετούν. Δεν αντιγράφουμε αυτούσια κομμάτια του κειμένου αναφοράς ούτε κάνουμε τεμπέλικη παράφραση αλλά επιδιώκουμε την δημιουργική αξιοποίηση των πληροφοριών και την σύνδεση τους με δικές μας γνώσεις, ιδέες ή εμπειρίες.
Αν η εκφώνηση ζητά ανάπτυξη ενός θέματος/υποθέματος ς ή ακόμα και κάποιας ρήσης ή ιδέας του κειμένου αναφοράς τα πράγματα είναι σχετικά εύκολα. Μεγάλη προσοχή απαιτείται αν η εκφώνηση καλεί για προσωπική τοποθέτηση σε ένα θέμα/ερώτημα. Θεωρητικά, ο υποψήφιος μπορεί να γράψει μόνο τα θετικά ή τα αρνητικά του ζητήματος αλλά η ασφαλέστερη συμβουλή είναι η επιδίωξη της χρυσής τομής. Η συντριπτική πλειοψηφία των θεμάτων έχουν δυο πλευρές οπότε η τακτική των ίσων αποστάσεων, μπορεί να αποβεί πολύ βοηθητική. Φυσικά, αυτό δεν είναι μονόδρομος. Ο κάθε υποψήφιος μπορεί να γράψει ό,τι θέλει, αρκεί να μπορέσει να τεκμηριώσει τις ιδέες του. Προσοχή! Μεγάλη φειδώ στην χρήση του α΄ενικού προσώπου.
Η επεξεργασία του θέματος
Η έκθεση προκαλεί μεγάλο άγχος στους υποψηφίους και όχι άδικα. Για πολλούς, η Γ΄Λυκείου είναι η πρώτη φορά που καλουνται να γράψουν κείμενα πολλών λέξεων, με επικοινωνιακό πλαίσιο και συγκεκριμένη δομή, ενώ πολλά από τα θέματα προς διερεύνηση φαντάζουν δύσκολα. Οι παθογένειες του ελληνικού σχολείου είναι γνωστές και δεν αποτελούν θέμα συζήτησης σε αυτό το άρθρο αλλά είναι δεδομένο πως οι υποψήφιοι ταλαιπωρούνται πολύ με την παραγωγή γραπτού λόγου. Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν;
-
Μόλις πάρουμε το γραπτό στα χέρια μας, διαβάζουμε όλες τις εκφωνήσεις 2-3 φορές και αφήνουμε το μυαλουδάκι μας να δουλεύει στα παρασκήνια. Ύστερα ξεκινάμε τις ασκήσεις.
-
Όταν φτάσουμε στην έκθεση, ήδη το πολυεργαλείο που έχουμε στο κεφάλι μας έχει κάνει μια πρώτη διερεύνηση. Εντοπίζουμε δεδομένα-ζητούμενο, κειμενικό είδος και επικοινωνιακό πλαίσιο και αποφασίζουμε ύφος/εκφραστικές επιλογές.
-
Καταγράφουμε στο πρόχειρο όλες τις βασικές ιδέες (αιτίες, συνέπειες, λύσεις, προϋποθέσεις). Γράφουμε όσο παραπάνω μπορούμε γιατί δεν μπορούμε εκ των προτέρων να γνωρίζουμε ποιες θα αξιοποιήσουμε.
-
Ξαναδιαβάζουμε το κείμενο αναφοράς για να βρούμε τυχόν ιδέες που ταιριάζουν και προσπαθούμε να τις συσχετίσουμε με αυτά που ήδη καταγράψαμε στο σχεδιάγραμμα.
-
Δεν ψάχνουμε πρωτότυπες ιδέες ή δύσκολες λέξεις. Το σημαντικό είναι πως θα στηθεί το γραπτό όχι η ανακάλυψη του τροχού. Επίσης, δεν γράφουμε κοπι πειστ προτάσεις από το αγαπημένο μας βοήθημα, οι εξεταστές δεν είναι χαζοί.
-
Το σχεδιάγραμμα το γράφουμε με στυλό στο χαρτί και όχι στο μυαλό μας.
-
Αποφασίζουμε πόσες παραγράφους θα γράψουμε και γράφουμε τον πρόλογο στο πρόχειρο. Ο πρόλογος είναι μανίκι και δεν πρέπει να τον γράφουμε στο φτερό.
-
Μεταφέρουμε τον πρόλογο στο καθαρό και αρχίζουμε την σύνθεση του κειμένου με βάση το σχεδιάγραμμα. Δίνουμε μεγάλη προσοχή στην οργάνωση του γραπτού, την διατύπωση και τις γραμματικο-συντακτικές επιλογές μας. Αν κάτι δεν μας “βγαίνει”, κάνουμε δοκιμές στο πρόχειρο.
-
Όσο γράφουμε, προσέχουμε να κρατάμε την οπτική αρμονία του γραπτού. Καλό είναι οι παράγραφοι να έχουν παραπλήσιο μέγεθος και η εικόνα του γραπτού να είναι αισθητικά ευχάριστη.
-
Στις αιτίες-συνέπειες- λύσεις δεν αναλύουμε εξαντλητικά μια αιτία, αλλά προσπαθούμε να βάλουμε κάμποσες σε ρέοντα λόγο. Δεν επαναλαμβανόμαστε, δεν πολυλογούμε, δεν εξηγούμε εξαντλητικά τα αυτονόητα αλλά ούτε θεωρούμε αυτονόητα τα πάντα.
-
Ελέγξουμε και ξαναελέγχουμε τα πάντα.
-
Δίνουμε το γραπτό και πάμε για καφέ, το μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας ξεζουμίζει τους υποψηφίους.
Κριτήρια αξιολόγησης γραπτού λόγου
- Περιεχόμενο (μονάδες 12): ελέγχεται η επίτευξη του επικοινωνιακού στόχου, η ανταπόκριση στο επικοινωνιακό πλαίσιο, η κάλυψη των προδιαγραφών (κειμενικό είδος, θέμα, αριθμός λέξεων, αξιοποίηση κειμένου αναφοράς).
- Οργάνωση (μονάδες 10): ελέγχεται η οργάνωση του κειμένου, η παρουσίαση των ιδεών, η επιχειρηματολογία, η χρήση λεξιλογίου -ύφους.
- Έκφραση (μονάδες 8): ελέγχεται η γραμματικοσυντακτική και σημασιολογική ακρίβεια.
Η Νεοελληνική Γλώσσα είναι το δυσκολότερο μάθημα των Πανελληνίων και ας μην της φαίνεται. Απαιτεί κριτική σκέψη, γνώση της εποχής και των ανθρωπίνων θεμάτων, επαφή με τα θέματα της επικαιρότητας και δυνατή σχέση με την λογοτεχνία. Φυσικά, πολλά παιδιά που δεν έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά, κατάφεραν να γράψουν καλά, όχι όμως χωρίς κόπο. Η παραγωγή γραπτού λόγου προϋποθέτει πολυετή τριβή με την ανάγνωση και την γραφή ποικίλων κειμένων, κάτι που δυστυχώς δεν συμβαίνει στο ελληνικό σχολείο. Σε κάθε περίπτωση, η εξάσκηση σώζει, οπότε μην βαριέστε να γράφετε εκθέσεις ξανά και ξανά!
Το άρθρο για τα θέματα Α΄& Β΄μπορείτε να το βρείτε εδώ
Το άρθρο για το θέμα Γ΄μπορείτε να το βρείτε εδώ
Ευαγγελία Ευσταθιάδου

Η Εύα ζει στην Θεσσαλονίκη, είναι απόφοιτη α) του τμήματος Φιλολογίας ΑΠΘ, β) του Παιδαγωγικού Δημοτικής Εκπαίδευσης ΑΠΘ και κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων γύρω από την εκπαίδευση. Όταν δεν βρίσκεται σε κάποια σχολική αίθουσα, γράφει στο Μελετώντας, χειρίζεται την σελίδα του στο facebook και βλέπει πολλές ταινίες. Θα ήθελε να ταξιδέψει σε κάθε γωνιά του πλανήτη και να διαβάσει όλα τα λογοτεχνικά βιβλία που έχουν τυπωθεί ποτέ.