"Τσάντα στο σχολείο": καινοτομία ή κοροϊδία;

Το Πρόγραμμα “Τσάντα στο σχολείο” δεν είναι κάτι καινούριο. Σε αρκετά ιδιωτικά σχολεία τα παιδιά αφήνουν τα βιβλία στο σχολείο σχεδόν κάθε μέρα και ο στόχος είναι η σχολική εργασία να εξαντλείται στο σχολείο. Τα παιδιά παίρνουν την τσάντα στο σπίτι μόνο την Παρασκευή ώστε οι γονείς να δούνε τα τετράδια  και να ενημερωθούν για την πρόοδο τους. Άραγε αυτό μπορεί να εφαρμοστεί στο ελληνικό δημόσιο σχολείο; Και αν ναι, αρκεί μόνο μια Παρασκευή τον μήνα;

Τι ισχύει σήμερα

Όπως όλοι ξέρουμε, το ελληνικό σχολείο είναι δασκαλοκεντρικό και βιβλιοκεντρικό. Τα τελευταία χρόνια έχουν εισαχθεί καινοτομίες όπως ο διαδραστικός πίνακας και σε αρκετά σχολεία υλοποιούνται project ποικίλων θεματικών. Ένας κούκος όμως, δεν φέρνει την άνοιξη και έτσι το σχολείο παραμένει στην δομή που όλοι ξέρουμε. Ο δάσκαλος παραδίδει το μάθημα συνήθως σε μονόλογο ή διάλογο με κατευθυνόμενες ερωτήσεις, τα παιδιά σηκώνουν χέρι για να απαντήσουν με την σειρά στις ερωτήσεις, το βιβλίο ακολουθείται με ευλάβεια.

Σχεδόν όλοι οι μαθητές έχουν καθημερινή κατ΄οίκον εργασία με ασκήσεις βιβλίου ή φυλλάδια που περιέχουν πανομοιότυπες ασκήσεις με του βιβλίου, ενώ η ορθογραφία και αντιγραφή προτάσεων είναι ο κανόνας ειδικά για τις μικρές τάξεις του δημοτικού.

Τα παιδιά έχουν πολλή δουλειά στο σπίτι και δεν είναι λίγες οι φορές που οι γονείς επιλέγουν ιδιαίτερα μαθήματα ή κέντρα μελέτης, αν δεν μπορούν να τα βοηθήσουν οι ίδιοι. Φυσικά, τα ιδιαίτερα δεν είναι ο κανόνας, αλλά όλοι οι γονείς δημοτικού παραδέχονται ότι λίγο ή πολύ βοηθούν καθημερινά το παιδί στο διάβασμα, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι δυσκολότερες εργασίες είναι περισσότερο δουλειά του γονιού και όχι του μαθητή.

Ωφελούνται οι μαθητές από την σημερινή κατάσταση;

Σε παλαιότερο άρθρο, είχαμε αναφερθεί στην σχολική εργασία στο σπίτι και οι απόψεις μας παραμένουν ίδιες. Η πληθώρα εργασιών για το σπίτι όχι μόνο δεν βοηθά ιδιαιτέρως τους μαθητές δημοτικού, αλλά συχνά έχει το αντίθετο αποτέλεσμα.

Ένας μικρός μαθητής περνάει πολλές ώρες στο σχολείο, όπου έχει ποικίλες αφορμές να λύσει ασκήσεις και να εξασκηθεί στις νέες γνώσεις. Οι επιπλέον παρόμοιες ασκήσεις, συχνά δεν αποτελούν ευκαιρία για εξάσκηση αλλά βάσανο. Στην εποχή μας δε, που υπάρχει πλήθος εξωσχολικών δραστηριοτήτων, τα παιδιά καταλήγουν να είναι σκληρά εργαζόμενα σε καθημερινή βάση.

Οι ασκήσεις για το σπίτι, συχνά είναι πανομοιότυπες με αυτές του βιβλίου και δεν προκαλούν ενδιαφέρον στο παιδί ούτε του δίνουν κίνητρο για εμβάθυνση και περαιτέρω κατανόηση. Έτσι, τα παιδιά νιώθουν άγχος και κούραση και δεν αποκτούν αγάπη για την γνώση και το σχολείο. Αδιαμφισβήτητα, η πρόταση για ελάττωση ή εξάλειψη της σχολικής μελέτης στο σπίτι δεν έχει στόχο να κερδίσει χρόνο ο μαθητής για να κάνει παραπάνω ώρες αγγλικά ή να προλαβαίνει προπονήσεις ποδοσφαίρου.

Οι εξωσχολικές δραστηριότητες λειτουργούν συμπληρωματικά με το σχολείο και δεν θα έπρεπε να γίνονται υποχρεωτικά γιατί έτσι κάνουν όλοι ή να θεωρούνται δευτερευούσης σημασίας. Αφού τα ελληνικά σχολεία έχουν πολλές ελλείψεις και τα παιδιά δεν μπορούν να μάθουν μουσικά όργανα, να ασκηθούν σωστά ή ακόμα να πάρουν πτυχία ξένων γλωσσών, είναι απαραίτητο να βρεθούν άλλοι τρόποι. Φυσικά, το ιδανικό είναι να αλλάξει η δομή, η φιλοσοφία, το αναλυτικό πρόγραμμα της παρεχόμενης εκπαίδευσης και όλα τα εξωσχολικά να υλοποιούνται στο σχολείο με άρτιο και ολοκληρωμένο τρόπο.

Μέχρι να συμβεί αυτό, τι μπορεί να συμβεί;

Η ανάγκη για μείωση της σχολικής μελέτης στο σπίτι.

Οι σύγχρονες παιδαγωγικές πρακτικές, ολοένα εντονότερα τονίζουν την αναγκαιότητα για μείωση ή εξάλειψη της κατ΄οίκον μελέτης για παιδιά δημοτικού. Πλήθος ερευνών βρίσκουν μικρή ή μηδενική συσχέτιση της κατ΄οίκον μελέτης με την βελτίωση των επιδόσεων. Ακόμα και όταν υπάρχει μικρή πρόοδος, τα μειονεκτήματα είναι περισσότερα και ουσιαστικά δεν υπάρχει όφελος.

Η κατ’ οίκον μελέτη προσθέτει άγχος και κούραση στα παιδιά ενώ συχνά είναι πηγή προστριβών στην οικογένεια. Τα παιδιά κουράζονται, βαριούνται και ταυτίζουν το διάβασμα με αρνητικά συναισθήματα με αποτέλεσμα σταδιακά να μειώνεται ο αρχικός ενθουσιασμός. Ακόμα και οι άριστοι μαθητές, συχνά βιώνουν πίεση και διαβάζουν γιατί πρέπει και όχι γιατί αγαπούν αγνά την γνώση.

Επίσης, η πολύωρη ενασχόληση με τη σχολική μελέτη στερεί πολύτιμο χρόνο από εξωσχολικές δραστηριότητες π.χ αθλήματα που είναι απαραίτητα για την ψυχοσωματική υγεία του παιδιού και μειώνει τον ποιοτικό χρόνος με τους γονείς, τα αδέρφια και τους φίλους.

Το σημαντικότερο αρνητικό όμως είναι ότι η κατ’ οίκον μελέτη δεν συνδέεται με την πραγματική μάθηση και κατανόηση. Πολλές ασκήσεις για το σπίτι είναι μηχανιστικές και το παιδί απαντά κάνοντας τυφλοσούρτη τα βήματα που είδε στο σχολείο. Έτσι, αν συναντήσει την άσκηση ελαφρώς αλλαγμένη συχνά δεν μπορεί να απαντήσει. Ακόμα και στα θεωρητικά μαθήματα οι ασκήσεις συχνά είναι αντιγραφή από κομμάτια του βιβλίου ή ανούσια συμπλήρωση κενών. Με αυτόν τον τρόπο όμως τα παιδιά δεν μαθαίνουν ορθογραφία ούτε θυμούνται ιστορικά γεγονότα, αφού απλώς αντιγράφουν και δεν απορροφούν.

Η λύση στα παραπάνω είναι αλλαγή στην παιδαγωγική προσέγγιση. Η μαθητοκεντρική διδασκαλία(π.χ μέσω μεθόδου project) και η εργασία σε ομάδες έχουν πολλαπλά οφέλη για τα παιδιά. Οι μαθητές αποκτούν ενεργό ρόλο στην τάξη και οικοδομούν την γνώση μέσω της βιωματικής, ανακαλυπτικής μάθησης. Τα παιδιά ερευνούν στο διαδίκτυο ή την βιβλιοθήκη, αξιοποιούν λογοτεχνικά βιβλία και μαθαίνουν να απορούν και να αμφισβητούν. Όλα αυτά μπορούν να υλοποιηθούν ακόμα και στο σημερινό σχολείο, χωρίς καμία υλικοτεχνική αλλαγή.

Ο αναδυόμενος γραμματισμός ορίζει ότι το παιδί μαθαίνει να διαβάζει και να γράφει από την πρώτη μέρα της ζωής του και η γνώση αυτή δεν σταματά στην Α΄ δημοτικού. Ένα παιδί με ποικίλα ερεθίσματα, γίνεται συνειδητός αναγνώστης και συγγραφέας που μελετά από αγάπη και ουσιαστικό ενδιαφέρον για την γνώση.

Οι δάσκαλοι που ενισχύουν την κριτική σκέψη, την δημιουργικότητα, τις κοινωνικές δεξιότητες των μαθητών τους, έχουν τα καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα. Ένα παιδί που αγαπάει την λογοτεχνία μπορεί να διαβάζει καθημερινά στο σπίτι του δεκάδες σελίδες οικειοθελώς αντί να περιορίζεται στην μισή σελίδα υποχρεωτική ανάγνωση. Ένα παιδί που παθιάζεται με τους αριθμούς μπορεί να ζυγίζει, μετράει, υπολογίζει σε ποικίλες αφορμές αντί να λύνει 3 ασκήσεις και να θεωρούμε ότι έμαθε. Ένα παιδί που αγαπάει την φυσική, μπορεί να κάνει δεκάδες πειράματα στο σπίτι με υλικά της κουζίνας αντί να παπαγαλίσει δυο ορισμούς μελέτης περιβάλλοντος που δεν ξέρει να αξιοποιήσει στην πραγματική ζωή.

Φυσικά, όλα αυτά απαιτούν δασκάλους που επιμορφώνονται και διαρκώς επιδιώκουν την καινοτομία. Επίσης, γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να κατανοήσουν ότι στο δημοτικό συχνά οι κατ΄οίκον ασκήσεις μπαίνουν από συνήθεια και όχι από ουσιαστικά χρησιμότητα. Οπωσδήποτε όπως, απαιτείται μακρόπνοες αλλαγές στην υλικοτεχνική υποδομή, στο αναλυτικό πρόγραμμα, στην  κατανομή των ωρών.

Η χρησιμότητα του προγράμματος “Τσάντα στο σχολείο”

Το τελευταίο δίμηνο συζητείται έντονα  το συγκεκριμένο πρόγραμμα από δασκάλους και δασκάλους. Έχουν γραφεί πύρινα άρθρα και η ΔΟΕ(Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος) χαρακτήρισε ως επικοινωνιακό τέχνασμα την εν λόγω δράση.

Τα επιχειρήματα που ακούγονται είναι ποικίλα: Κάποιοι αναρωτιούνται που θα αφήνουν τα παιδιά τις τσάντες αφού σε πολλά σχολεία λειτουργεί ολοήμερο στις ίδιες αίθουσες. Άλλοι αναρωτιούνται αν τα παιδιά θα κουβαλάνε σε σακούλες το παγουρίνο ή την ομπρέλα και σχεδόν όλοι αναρωτιούνται αν αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά θα πάνε αδιάβαστα την Δευτέρα. Μερικά άρθρα το διεκτραγωδούν αρκετά και αναρωτιούνται αν αυτό είναι υποβάθμιση της παιδείας, προσβολή της εκπαιδευτικής διαδικασίας ή ακόμα και αφορμή για να τεμπελιάζουν δάσκαλοι και μαθητές.

Στην πραγματικότητα, όλα αυτά λέγονται για να λέγονται. Η λύση για να μη χάνονται πράγματα είναι να παίρνουν την τσάντα αλλά να αφήνουν τα βιβλία. Ακόμα καλύτερη εναλλακτική είναι να οριστεί ότι απλώς δεν θα έχουν τίποτα για διάβασμα στο σπίτι. Δεν είναι τόσο κακό ένα σαββατοκύριακο μαθητές 7-12 ετών απλώς να είναι χαλαροί ώστε να ξεκουραστούν. Άλλωστε, η στόχευση της δράσης είναι η εξοικονόμηση ποιοτικού χρόνου με την οικογένεια.

Φυσικά, αν οι οικογένειες δεν συνηθίζουν βόλτες, εκδρομές ή διάβασμα λογοτεχνίας δεν θα πεισθούν από αυτή την μία Κυριακή να υιοθετήσουν νέες πρακτικές, αλλά δεν είναι και τόσο κακό να δοθεί ένα περαιτέρω κίνητρο. Επίσης, πολλές μέρες τα παιδιά δεν έχουν τίποτα για την επόμενη μέρα ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που χάνονται μαθήματα για διάφορους λόγους. Ουσιαστική επιβάρυνση λοιπόν, δεν θα υπάρξει.

Όσο για το αν υπάρξει ωφέλεια αυτό είναι μάλλον αμφίβολο. Αν όλες τις υπόλοιπες μέρες τα παιδιά συνεχίζουν την παπαγαλία, τις ασκήσεις και το δασκαλοκεντρικό μάθημα δεν πρόκειται να αλλάξουν στάση προς το σχολείο μέσα σε ένα σαββατοκύριακο Δεν πρόκειται να αγαπήσουν παραπάνω την γνώση, ούτε να αρχίσουν να διαβάζουν λογοτεχνία, αν δεν γίνουν ριζικές αλλαγές στην μαθησιακή διαδικασία αλλά και την νοοτροπία γονιών και εκπαιδευτικών. Επίσης, όσο οι τάξεις παραμείνουν υπερπληθυσμένες και το διδακτικό προσωπικό υποστελεχωμένο είναι δύσκολο να κατακτηθεί η ύλη από όλους τους μαθητές, μιας και το κάθε παιδί έχει εξατομικευμένες μαθησιακές ανάγκες.

Αφήστε δε, που τα βιβλία υπάρχουν σε ηλεκτρονική μορφή ενώ κυκλοφορούν εκατοντάδες βοηθήματα με επιπλέον ασκήσεις για κάθε μάθημα. Κοινώς, αν θέλει κάποιος να διαβάσει σχολικά μαθήματα σπίτι του μπορεί να το κάνει ανά πάσα ώρα και στιγμή, ακόμα και αν η τσάντα μείνει για πάντα στο σχολείο.

Στόχος όλων μας πρέπει να είναι η ουσιαστική μάθηση και η αγάπη για την γνώση και αυτό ούτε επιτυγχάνεται ούτε υποσκάπτεται αν μια Δευτέρα τα παιδάκια δεν έχουν φυλλάδια ή ορθογραφία. Ουσιαστικότερο είναι να ανασκουμπωθούμε όλοι μας απαιτώντας σεβασμό στην μάθηση, την ανάπτυξη και τον χρόνο των παιδιών μας. Ας σταματήσουμε να βλέπουμε το σχολείο ως αναγκαίο κακό και ας αναλογιστούμε τι παιδαγωγικές πρακτικές θα μπορούσαμε να οικειοποιηθούμε ώστε να βελτιώσουμε ουσιαστικά την συναισθηματική, κοινωνική, ψυχοσωματική υγεία των παιδιών μας. Τέλος, ας μετρήσουμε την ευθύνη μας για τυχόν ελλειμματική επικοινωνία με τα παιδιά και ας επανεκτιμήσουμε τις προτεραιότητες μας.

Συνάδερφοι και γονείς, το πρόγραμμα “τσάντα στο σχολείο” είναι μια σταγόνα στον ωκεανό και ελάχιστη επίδραση θα έχει στην ζωή των παιδιών. Άραγε τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να έρθουμε εγγύτερα στο ιδανικό σχόλιο; Τροφή για σκέψη.