Δυσλειτουργικές συμπεριφορές παιδιών: πρόβλημα ή αγγελιοφόροι μηνυμάτων και λύσεων;

Είναι όμως τόσο ξεκάθαρα τα πράγματα όσο φαίνονται; Το "σύμπτωμα" που παρουσιάζει κάποιο μέλος της οικογένειας είναι αρκετό για να ορίσουμε στο μυαλό μας ποιο είναι το πρόβλημα; Ή μήπως υπάρχει κάποια άλλη οπτική πιο χρήσιμη, πιο βοηθητική για να δούμε και να αντιμετωπίσουμε τα πράγματα; Μήπως τελικά το ατομικό πρόβλημα κάποιου μέλους της οικογένειας δεν είναι τόσο ατομικό; Μήπως αφορά στις σχέσεις και στις αλληλεπιδράσεις που λαμβάνουν χώρα στην εκάστοτε οικογένεια; στα μοτίβα και πρότυπα σχέσεων που επαναλαμβάνονται και πιθανόν δημιουργούν ή/και συντηρούν το «πρόβλημα;»

Υπό αυτή την οπτική, το ατομικό πρόβλημα χάνει την ατομική του ταυτότητα και διάσταση και η "λύση" του δεν αφορά στο άτομο, αλλά στα άτομα και στις μεταξύ τους σχέσεις. Η ισορροπία λοιπόν σε ένα οικογενειακό σύστημα δεν είναι μόνο ατομική υπόθεση, είναι υπόθεση του κάθε μέλους ξεχωριστά, αλλά και του τρόπου σύνδεσής του με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Μοιάζει λοιπόν περισσότερο να είναι "οικογενειακή υπόθεση".

Τι γίνεται όμως όταν ένα παιδί στην οικογένεια παρουσιάσει μια «προβληματική», δυσλειτουργική, συμπτωματική συμπεριφορά; Συχνά ακούμε τους γονείς να απευθύνονται στο γραφείο κάποιου ειδικού ψυχικής υγείας στην προσπάθεια τους να κατανοήσουν, να διαχειριστούν και να αντέξουν την «αρνητική» συμπεριφορά του παιδιού ή το παιδικό σύμπτωμα.

Λαμβάνοντας υπόψιν τη θεώρηση ότι το ατομικό πρόβλημα του παιδιού δεν είναι τόσο ατομικό και αφορά στο σύνολο της οικογένειας, μπορούμε να πούμε ότι πολύ συχνά τα παιδιά αναλαμβάνουν το δύσκολο και βαρύ ρόλο αφύπνισης των γονιών τους με τον πιο παράδοξο και ανορθόδοξο τρόπο. Αγγελιοφόροι οικογενειακών δυσκολιών ή πρακτικών που δεν ταιριάζουν πια στο οικογενειακό σύστημα, μεταφέρουν μηνύματα με κόστος, πολλές φορές, τη σωματική ή και ψυχική τους υγεία. Ενδεικτικά, συμπτώματα όπως:

• Άγχος
• Διαταραχές ύπνου
• Διαταραχές ενούρησης
• Υπερκινητικότητα/Διάσπαση προσοχής
• Επιθετική /προκλητική συμπεριφορά
• Συναισθήματα θλίψης, απόσυρσης
• Δυσκολίες προσαρμογής
• Κοινωνικές δυσκολίες
• Δυσκολίες μάθησης
• Φόβοι/φοβίες

Έρχονται για να δώσουν στην οικογένεια ένα μήνυμα. Όταν τα παιδιά νοιώθουν ότι οι ανάγκες τους και οι βαθύτερες επιθυμίες τους αγνοούνται συστηματικά, πολύ πιθανόν να βρουν άλλους τρόπους «συμπτωματικούς» για να επικοινωνήσουν αυτή τη «δυσκολία» τους. Επίσης, το σύμπτωμα που επιμένει, ανεξαρτήτου αναπτυξιακού σταδίου, μπορεί να μοιάζει ως «η τέλεια λύση» τη δεδομένη στιγμή για να κρατήσει την οικογένεια σε μια «ισορροπία», όπου οποιαδήποτε αλλαγή στη δυναμική της θα είχε κόστος για τον ένα από τους δυο γονείς ή /και για όλη την οικογένεια.

Το παιδικό σύμπτωμα, η προβληματική συμπεριφορά προσκαλεί τον γονιό να κάνει μια διαφορετική ανάγνωση πάνω στις ανάγκες του παιδιού, αλλά και της ίδιας της οικογένειας. Πιθανή αναπροσαρμογή των ρόλων των γονέων, εκπαίδευση σε μια πιο ξεκάθαρη και ουσιαστική επικοινωνία ίσως είναι κάποια από τα πρώτα βήματα που θα χρειαστούν να γίνουν, αν θέλουμε να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία που μας δίνουν τα παιδιά.

Η ανάληψη ευθύνης του γονέα να προσπαθήσει να κατανοήσει το παιδικό σύμπτωμα όχι ως ατομικό πρόβλημα, αλλά ως μέρος ενός συνόλου που καθρεφτίζει, αντανακλά, φέρνει στην επιφάνεια, ξεκουκουλώνει, προβάλει μια πιθανή δυσλειτουργική οικογενειακή δυναμική είναι καίριας σημασίας για την ψυχική υγεία όλων των μελών της οικογένειας. Από την άλλη νοηματοδοτώντας διαφορετικά την παιδική συμπτωματολογία, μας βοηθά να δούμε πέρα από το «πρόβλημα», μας βοηθά να διαβάσουμε πίσω από τις λέξεις, να ακούσουμε και να κατανοήσουμε το μήνυμα που συνοδεύει το σύμπτωμα και συνήθως το μήνυμα αυτό αφορά σε όλη την οικογένεια.

Σκοπός και στόχος της θεώρησης αυτής δεν είναι να ενοχοποιήσει τους γονείς, αλλά να τους αφυπνίσει ώστε να είναι σε θέση να αξιοποιήσουν την ευκαιρία που τους δίνει το παιδί τους, έστω με ένα δύσκολο για το ίδιο τρόπο, να δουν και να συνδεθούν με τα κομμάτια τους που πιθανόν χρειάζονται κατανόηση, αναπροσαρμογή, αποδοχή ή και αλλαγή.

Νοηματοδώντας διαφορετικά το «πρόβλημα», μόνο λύσεις μπορεί να παραχθούν. Λύσεις που φέρνουν νέα ισορροπία, με λιγότερο ψυχικό ή σωματικό κόστος στα μέλη της οικογένειας.

Να θυμόμαστε ότι το πρόβλημα δεν είναι πρόβλημα μέχρι να το ορίσουμε ως τέτοιο. Το σύμπτωμα ως «πρόβλημα» μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργεί. Το σύμπτωμα ως αγγελιοφόρος προσκαλεί να το αφουγκραστούμε, προσκαλεί στο καινούργιο, προσκαλεί σε νέου τύπου σύνδεση. Ας το ακούσουμε με τα μάτια, τα αυτιά και την καρδιά μας ανοιχτά!