Σεξουαλική κακοποίηση παιδιών: Τι μπορώ να κάνω; (Μέρος Α΄)

Ένα από τα δυσκολότερα θέματα που θα χρειαστεί να διαχειριστεί ένας εκπαιδευτικός είναι η σεξουαλική κακοποίηση κάποιου μαθητή ή μαθήτριας του. Μια τέτοια κατάσταση είναι τραυματική για το παιδί, το οποίο χρειάζεται άμεση φροντίδα από εξειδικευμένους επαγγελματίες. Δυστυχώς, τα ελληνικά σχολεία δεν διαθέτουν σχολικό ψυχολόγο ή κοινωνικό λειτουργό, ενώ οι εκπαιδευτικοί συχνά δεν γνωρίζουν να εντοπίζουν σημάδια κακοποίησης, ούτε τι πρέπει να κάνουν αν κάτι πέσει στην αντίληψη τους.

Η δαιδαλώδης ελληνική γραφειοκρατία, η άγνοια των διαδικασιών και η έλλειψη δικτύου υποστήριξης εντός σχολικού περιβάλλοντος δυσχεραίνουν πολύ τους εκπαιδευτικούς αλλά φυσικά, τίποτα από τα παραπάνω δεν μπορεί να σταματήσει έναν ευαισθητοποιημένο δάσκαλο από το να βοηθήσει ένα παιδί.

Είναι χρέος μας να βοηθήσουμε γιατί αυτά τα εγκλήματα συντελούνται μέσα σε πλαίσιο ντροπής και ενοχής, με τα θύματα να μην ζητούν βοήθεια στις περισσότερες περιπτώσεις. Τα παιδιά συχνά δεν γνωρίζουν πότε έχουν κακοποιηθεί ή δεν ξέρουν που να απευθυνθούν. Συνήθως δε, βιώνουν αίσθημα ενοχής για αυτό που συνέβη και θεωρούν ότι ευθύνονται τα ίδια.

Το αίσθημα αυτό πολλαπλασιάζεται στις περιπτώσεις που η κακοποίηση γίνεται από μέλος της οικογένειας ή φίλο, οπότε αντιμετωπίζουν την κατάσταση σαν ένοχο οικογενειακό μυστικό και λειτουργούν προστατευτικά προς τον θύτη τους.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας “η σεξουαλική κακοποίηση αφορά τη συμμετοχή του παιδιού σε σεξουαλική δραστηριότητα, την οποία δεν κατανοεί πλήρως, δεν είναι σε θέση να δώσει συγκατάθεση ή για την οποία το παιδί δεν είναι αναπτυξιακά διατεθειμένο ή αλλιώς παραβιάζει τους νόμους ή τα κοινωνικά ταμπού της κοινωνίας”.

Ως σεξουαλική δραστηριότητα ονομάζουμε τα φιλιά, τις αγκαλιές, την σεξουαλική πράξη σε όλες τις εκφάνσεις της, την υποχρέωση σε γύμνια, την πορνεία, την φωτογραφία ή κάθε συμπεριφορά που μπορεί να χαρακτηριστεί ως σεξουαλική. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων ο θύτης προέρχεται από το ευρύτερο οικογενειακό ή συγγενικό περιβάλλον και είναι κάποιος που το παιδί γνωρίζει και εμπιστεύεται.

Οι ενδείξεις για ενδεχόμενη σεξουαλική κακοποίηση είναι πολλές, αλλά παρακάτω θα παραθέσουμε μερικές από τις συχνότερες που αρκούν για να μας προβληματίσουν. Φυσικά, δεν κάνουμε καμιά κίνηση πριν μιλήσουμε με εξειδικευμένο προσωπικό που θα μας καθοδηγήσει ακριβώς για τον τρόπο που θα προσεγγίσουμε το παιδί.

Βοήθεια μπορεί να βρεθεί ακόμα και στις πλέον απομακρυσμένες περιοχές, αφού υπάρχουν γραμμές ανώνυμης καταγγελίες και συμβουλευτικής, όπως το SOS 1056 του Χαμόγελου Του Παιδιού που λειτουργεί σε 24ωρη βάση δίνοντας κατευθύνσεις και συμβουλές.

 Ενδείξεις από το οικογενειακό περιβάλλον

1.  Έντονη κυριαρχία των γονιών άνω στα παιδιά, υπερπροστατευτικότητα ή μυστικοπάθεια

2.  Υπερβολικές αντιδράσεις σχετικά με την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

3.  Απομόνωση της οικογένειας από την κοινότητα

4.  Δυσκολία δημιουργίας φιλικών σχέσεων με συνομηλίκους

5.  Επίδειξη ζήλιας από τους γονείς προς τα παιδιά

6.  Γονείς θύματα σεξουαλικής κακοποίησης στην παιδική τους ηλικία

Ενδείξεις από την συμπεριφορά του παιδιού

1.  Απότομες αλλαγές στην συμπεριφορά και τον χαρακτήρα του παιδιού

2.  Αλλαγή στην άποψη του για κάποια άτομα

3.  Αλλαγή στις συνήθειες ύπνου, υγιεινής, διατροφής και ενδυμασίας(είτε υπερβολή, είτε έλλειψη)

4.  Διάθεση απομόνωσης και έκφραση αυτοκαταστροφικών διαθέσεων που μπορεί να φτάσουν μέχρι τις απόπειρες αυτοκτονίας

5.  Κατάθλιψη, παλινδρομική συμπεριφορά, χρήση ουσιών, παραβατική συμπεριφορά.

6.  Κακή αντίδραση ακόμα και στο φιλικό άγγιγμα

7.  Συχνές απουσίες ή αργοπορία στο σχολείο

8.  Άρνηση επιστροφής στο σπίτι, τάσεις φυγής

9.  Γνώσεις για το σώμα και την σεξουαλικότητα που υπερβαίνουν τις γνώσεις ενός παιδιού της ηλικίας του

10. Προκλητική συμπεριφορά

11. Εγκυμοσύνη & εμφάνιση αφροδίσιων νοσημάτων

Τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω;

1.  Καλλιέργεια κλίματος ασφάλειας και εμπιστοσύνης, ώστε τα παιδιά να νιώθουν άνετα να εμπιστευτούν τα προβλήματα τους

2. Παροχή ευκαιριών ώστε τα παιδιά να μπορέσουν να μιλήσουν με ησυχία, χωρίς να φοβούνται διακοπές από άλλους ή ότι η συζήτηση θα μαθευτεί.

3.  Έκφραση γνησίου ενδιαφέροντος, μηδενική διάθεση κριτικής, καμιά αντίδραση φόβου, δυσπιστίας, οργής ή αηδίας γιατί μπορεί να φοβηθεί το παιδί ή να θεωρήσει ότι ευθύνεται το ίδιο. Ομιλία σε ήρεμο και ψύχραιμο τόνο.

4. Δεν διακόπτουμε το παιδί αλλά το αφήνουμε να μιλήσει άνετα για όσα το απασχολούν. Κρατάμε σημειώσεις αν μας το επιτρέψει, αλλιώς σημειώνουμε τα απαραίτητα αμέσως μετά την συνάντηση. Δίνουμε στο παιδί χαρτιά και μαρκαδόρους για να το διευκολύνουμε. Αν νιώσουμε ότι δυσκολεύεται, μπορούμε να του πούμε ότι μπορεί να μας αφήσει ένα σημείωμα με όσα το απασχολούν.

5. Ενημερώνουμε τα παιδιά για την διαδικασία που θα ακολουθήσουμε και τα άτομα στα οποία θα μιλήσουμε. Εξηγούμε στο παιδί ότι θα χρειαστεί να απαντήσει ειλικρινά σε κάποιες ερωτήσεις, ώστε να μπορέσει να βρεθεί λύση στο πρόβλημα του. Ρωτάμε το αν είναι έτοιμο να μπει σε αυτή την διαδικασία και εξηγούμε ότι με την στάση του βοηθά όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και άλλα παιδιά που μπορεί να κινδυνεύσουν. Φυσικά, κρατούμε εμπιστευτική την συζήτηση και ενημερώνουμε μόνο όσους μπορούν να βοηθήσουν.

6.  Δεν υποσχόμαστε θαύματα, ούτε δεσμευόμαστε για πράγματα που δεν ξέρουμε αν θα υλοποιηθούν. Το παιδί έχει ήδη βιώσει τεράστια διάψευση από κάποιον που εμπιστευόταν, οπότε πρέπει να δράσουμε επανορθωτικά.

7.  Δεν βγάζουμε ετυμηγορία και δεν χρησιμοποιούμε λέξεις όπως βιασμός, αιμομιξία, κακοποίηση χωρίς να γίνει η απαραίτητη έρευνα. Δεν βάζουμε ταμπέλες σε μια κατάσταση που ακόμα δεν έχει αποσαφηνιστεί και δεν κάνουμε προβλέψεις για την τύχη του παιδιού ή του θύτη.

8.  Όταν επιστρέψουμε στην τάξη, συνεχίζουμε να φερόμαστε φυσιολογικά στο παιδί χωρίς διάθεση διαφοροποίησης από τους υπολοίπους.

9. Αναφέρουμε την καταγγελία στις αρμόδιες αρχές(κοινωνική υπηρεσία του δήμου, σε ιατρό- παιδαγωγικές υπηρεσίες ή κέντρα ψυχικής υγείας ή στην εισαγγελία ανηλίκων).

Στο παρόν άρθρο, αναφερθήκαμε στην σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, στις ενδείξεις που μας προειδοποιούν ότι κάτι πάει λάθος και στις πρώτες κινήσεις που πρέπει να κάνουμε, αν κάτι υποπέσει στην αντίληψη μας. Στο δεύτερο μέρος, θα μιλήσουμε αναλυτικότερα για την προσέγγιση του παιδιού- θύματος αλλά και τους τρόπους ενημέρωσης και πρόληψης.