Προβλήματα συμπεριφοράς: Μπορεί να βοηθήσει η Λειτουργική Ανάλυση και Διαμόρφωση της συμπεριφοράς;
Τι μπορούμε να κάνουμε ως εκπαιδευτικοί για να βοηθήσουμε ένα παιδί με προβλήματα συμπεριφοράς;
Τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα από τον χώρο της ψυχολογίας επισημαίνουν ότι τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα παιδιών και εφήβων, όπως και τα προβλήματα μάθησης αντιμετωπίζονται αποτελεσματικότερα στον φυσικό χώρο του παιδιού, δηλαδή το σχολείο, με τα κατάλληλα “εκπαιδευτικο- διδακτικά προγράμματα” και με την συνεργασία σχολείου και οικογένειας.
Η Λειτουργική Ανάλυση και Διαμόρφωση της Συμπεριφοράς, μπορεί να εφαρμοστεί από εκπαιδευτικούς με στόχο την εκμάθηση της επιθυμητής συμπεριφοράς και την μείωση της μη επιθυμητής συμπεριφοράς. Κατά κύριο λόγο αφορά σε ανεπιθύμητη συμπεριφορά που δεν είναι παθολογική.
Βασικά στάδια του προγράμματος:
1. Παρουσίαση & καθορισμός του προβλήματος
Σε αυτό το πρώτο στάδιο προσπαθούμε να ελέγξουμε αν τα συμπτώματα αποτελούν πραγματικό πρόβλημα. Για να το επιτύχουμε αυτό ελέγχουμε την συχνότητα εμφάνισης του συμπτώματος, την ταυτόχρονη εμφάνιση άλλων συμπτωμάτων, τον βαθμό απόκλισης από το φυσιολογικό, την ένταση του συνοδευτικού συναισθήματος, την αδυναμία αποφυγής και την πιθανότητα να έλθει το παιδί αντιμέτωπο με τον νόμο.
2. Ιστορικό: άμεση & έμμεση συλλογή πληροφοριών
Σε συνεργασία με την οικογένεια και τους υπόλοιπους δασκάλους του παιδιού, συλλέγουμε πληροφορίες για τις συνθήκες γέννησης, τις οικογενειακές συνθήκες, τις σχολικές συνθήκες, τις συνθήκες υγείας του παιδιού, ώστε να κατανοήσουμε την βιοσωματική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του και να αποκλείσουμε γενετικούς- βιολογικούς παράγοντες.
3. Λειτουργική περιγραφή της συμπεριφοράς που προβληματίζει
Είναι από τα σημαντικότερα στάδια γιατί η προσεκτική, διαρκής, συστηματική παρατήρηση και καταγραφή των ενεργειών του παιδιού, θα αποτελέσουν την βάση δόμησης του προγράμματος διαμόρφωσης συμπεριφοράς που θα εφαρμόσουμε. Καλό είναι η καταγραφή της συμπεριφοράς να γινει και από άλλον εκπαιδευτικό ώστε να διασταυρωθούν οι παρατηρήσεις. Επίσης, χρησιμοποιούμε ρήματα και όχι επίθετα ώστε να μην βάζουμε ετικέτες στα παιδιά Έτσι, αντί να πούμε ότι οι μαθητής είναι επιθετικός, αρκεί να σημειώσουμε ότι κλωτσά τους συμμαθητές στο διάλειμμα .
4. Ανάλυση των συνθηκών εμφάνισης της συμπεριφοράς που προβληματίζει
Σημειώνουμε τα γεγονότα που προηγούνται της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, το γενικότερο περιβάλλον εμφάνισης, την συχνότητα, την διάρκεια και την ένταση εμφάνισης της συμπεριφοράς Επίσης, καταγράφουμε τα αποτελέσματα της αλλά και τούς ενισχυτές που ενισχύουν την συμπεριφορά
5. Καταγραφή των θετικών στοιχείων της συμπεριφοράς
Κανένα παιδί δεν επιδεικνύει μόνο προβληματική συμπεριφορά. Δεν ξεχνάμε να σημειώσουμε και τα θετικα στοιχεία.
6. Επιλογή προβλήματος πρώτης προτεραιότητας
Συνήθως, ένα παιδί παρουσιάζει περισσότερα από ένα προβλήματα συμπεριφοράς, οπότε καλούμαστε να τα ιεραρχήσουμε Στην συνέχεια, ενημερώνουμε το παιδί για τις παρατηρήσεις μας και αποφασίζουμε τους στόχους που θα θέσουμε. Πιθανόν, το παιδί να μην έχει συναίσθηση της προβληματικής συμπεριφοράς του, οπότε η επισήμανση της πιθανόν να είναι αρκετή για να διορθωθεί. Αν αυτό δεν αρκετό, επιλέγουμε την συμπεριφορά που εμποδίζει την προσαρμογή του αλλά συγχρόνως μπορεί να τροποποιηθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, ώστε να υπάρξει βίωμα επιτυχίας για τον μαθητή και να τεθούν οι βάσεις για το επόμενο πρόγραμμα παρέμβασης.
7. Καθορισμός του στόχου παρέμβασης: Δόμηση νέας επιθυμητής ή μείωση της υπάρχουσας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς;
Ο στόχος της παρέμβασης πρέπει να είναι ρεαλιστικός, πραγματοποιήσιμος και κατανοητός από το παιδί. Αποφασίζουμε τι είναι αυτό που θέλουμε να αλλάξουμε(Π.χ “να φέρεται ευγενικά στους συμμαθητές του”) και προσπαθούμε να το αλλάξουμε αφού συζητήσουμε με το παιδί τις προϋποθέσεις που θα το βοηθήσουν στην επίτευξη του στόχου και ικανοποιήσουμε τις λογικές απαιτήσεις του.
8. Σχεδιασμός εκπαιδευτικο- διδακτικού προγράμματος:
- Οργανωτικές- διοικητικές παρεμβάσεις: αναζήτηση στήριξης και συνεργασίας, τροποποίηση συνθηκών του φυσικο- κοινωνικού περιβάλλοντος της τάξης, διατύπωση υποστόχων, επιλογή ενισχυτών(προσοχή στον χρόνο, τρόπο, συχνότητα χρήσης των ενισχυτών), επιλογή τρόπου καταγραφής προόδου ώστε το παιδί να γνωρίζει ανά πάσα στιγμή τα επιτεύγματα του.
- Χρήση ψυχοπαιδαγωγικών- εκπαιδευτικο- διδακτικών στρατηγικών & τεχνικών με στόχο: α) την δόμηση επιθυμητής συμπεριφοράς: συστηματική θετική & αρνητική ενίσχυση, προσεγγιστική διαμόρφωση & αλληλοδύνδεση των επιμέρους συμπεριφορών, παροχή τμηματικής βοήθειας, καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων, συμβόλαιο-- επιβράβευση έπαινος β) την μείωση ανεπιθύμητης συμπεριφοράς: σκόπιμη αγνόησή, έμμεση τιμωρία(αφαίρεση προνομίων, διακοπή ευχάριστης κατάστασης, απομάκρυνση από την κατάσταση- πρόβλημα), επιλεκτική ενίσχυση, επίλυση συγκρούσεων, άμεση τιμωρία
9. Αξιολόγηση του προγράμματος
Το πρόγραμμα της Λειτουργικής Ανάλυσης και Διαμόρφωσης Συμπεριφοράς, στηρίζεται σε θεωρίες μάθησης και χαρακτηρίζεται από ευελιξία που του επιτρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες κάθε παιδιού ξεχωριστά Ένα τέτοιο πρόγραμμα εξοπλίζει τον εκπαιδευτικό να φέρει αποτελεσματικές και μακροπρόθεσμα σταθερές και κοινωνικά επιθυμητές αλλαγές στην συμπεριφορά του παιδιού.
Μακάρι να σας βοηθήσει!
Υλικό για διάβασμα:
Ευαγγελία Ευσταθιάδου
Η Εύα ζει στην Θεσσαλονίκη, είναι απόφοιτη α) του τμήματος Φιλολογίας ΑΠΘ, β) του Παιδαγωγικού Δημοτικής Εκπαίδευσης ΑΠΘ και κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων γύρω από την εκπαίδευση. Όταν δεν βρίσκεται σε κάποια σχολική αίθουσα, γράφει στο Μελετώντας, χειρίζεται την σελίδα του στο facebook και βλέπει πολλές ταινίες. Θα ήθελε να ταξιδέψει σε κάθε γωνιά του πλανήτη και να διαβάσει όλα τα λογοτεχνικά βιβλία που έχουν τυπωθεί ποτέ.
